Arnhem spoelt zijn oorsprong door het riool

Wat heeft de fontein aan de Janssingel met de Sonsbeek te maken?

Arnhem komt als Arneym voor het eerst in 893 voor in de boeken. Het moest oorspronkelijk een boerengehucht zijn geweest, dat rondom de plek van de huidige Eusebiuskerk lag. Die boeren, wellicht wat ambachtslieden en ongetwijfeld ook een priester waren daar gaan wonen vanwege de aanwezigheid van een stroompje, dat we nu kennen als de Sint-Jansbeek of Sonsbeek.

Nu stroomt daar niets meer. Wat is er in hemelsnaam met die beek gebeurd? Natuurlijk is hij niet weg. De Sint-Jansbeek ontstaat uit een vijftal bronnen (sprengkoppen) in de parken Sonsbeek en Zypendaal. Ik hoef de meeste Arnhemmers niet te vertellen dat hij dan door het park stroomt. Daarna gaat hij door de fraaie Transvaalbuurt onder een schilderachtig bruggetje door. Maar dan komt de spoordijk…

Levensader in rioolbuis

Daar lijkt de oorspronkelijke levensader van de stad te verdwijnen. Op een gedetailleerde erfgoedkaart van Arnhem die ik bezit staat er na de spoordijk niks meer aangegeven. Hoe kan een stromende beek ineens ophouden? Gaat het als soort ondergrondse rivier verder? Of verdwijnt het in een rioolbuis?

Op deze kaart uit de zestiende eeuw is de loop van de Sint Jansbeek (vanaf linksboven) duidelijk te zien. Hij liep over de huidige Bovenbeekstraat en Beekstraat tot aan de Walburgiskerk. Daar maakte hij een bocht naar het westen en liep langs onder meer de huidige Rozet, om daarachter uit te monden.

Dat gebeurt inderdaad, al is het maar voor eventjes. Die buis komt uit in de fontein in de Janssingel. Daar spuit het water van de Sint-Jansbeek omhoog, eventjes zichtbaar voor de duizenden automobilisten die er dagelijks voorbij denderen. Uiteraard eindigt de reis van de beek daar niet, anders zou de rijbaan daar snel onder water staan.

Grote boog omheen

Dus loopt er van die fontein een buis onder het Velperplein door, die uitmondt in de Lauwersgracht. Aan de andere kant van die vijver ligt weer een volgende pijp. Die zorgt uiteindelijk, met de hulp van een pomp, dat het water van de beek in de Rijn uitmondt. De Sint-Jansbeek loopt nu met een grote boog om de binnenstad, die hij ooit liet ontstaan, heen.

De verbanning van de beek is geen nieuw verschijnsel. Al halverwege de negentiende eeuw is de waterloop in een riool geleid. Rond 2010 waren er serieuze plannen om de Sint-Jansbeek weer bovengronds door de stad te leiden. Dat idee was echter gekoppeld aan het Rijnboog-plan, dat werd afgeketst. Zo verdween de wederopstanding van de beek ook in een la.

Exemplarisch

We blijven in deze stad onze oorspronkelijke levensader door een rioolbuis spoelen. Dat is wel exemplarisch voor hoe we in Arnhem wel vaker met ons verleden omgaan. Haal die plannen weer uit de ijskast en geef de binnenstad haar vader weer terug! Ik stop liever daar mijn belastinggeld in dan in een bij voorbaat onrendabel filmhuis.